Cybinka, niem. Ziebingen – miejscowość w woj. lubuskim, w powiecie słubickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Cybinka.

Historia

Pierwsza wzmianka o Cybince pochodzi z 1472 roku. W roku 1582 roku Cybinka była wsią domenalną przekazaną przez elektora joannitom łagowskim, w zamian za Sądów. W roku 1802 hrabia Wilhelm von Finckenstein, prezydent rejencji frankfurckiej, kupił Cybinkę od komandora joannitów w Łagowie, Joachima von Burgsdorfa. Finckenstein wybudował w swej posiadłości okazały, klasycystyczny pałac, a przy nim założony park o regularnym układzie, w połowie stulecia przekształcony w krajobrazowy. W 1845 roku pruska domena królewska wykupiła dobra cybińskie, lecz w 12 lat później wróciły one do Finckensteinów, którzy przebywali tutaj do 1945 roku. Kościół w Cybince był najpewniej już w średniowieczu. Nie przetrwał z powodu słabego budulca-drewna. W latach 1784-1786 wzniesiono nowy kościół. Cybinka założona została prawdopodobnie w XIII wieku, na planie ulicówki. Na mapie z 1816 roku wieś jest już rozwiniętą wielodrożnicę, a w końcu XIX wieku siatka licznych ulic nadaje miejscowości cechy właściwe układom miejskim. Taki rozwój przestrzenny zawdzięczała Cybinka powstałym w okolicy kopalniom węgla brunatnego, które funkcjonowały do 1945 roku. Przy głównych ulicach zabudowa ma charakter zwarty, miejski, przy bocznych bardziej wiejski.

Archeologia

Najwięcej stanowisk archeologicznych (40) zarejestrowano podczas badań powierzchniowych w okolicach Cybinki. Są to w większości ślady i punkty osadnicze sięgające neolitu poprzez epokę kamienną i brązu z kulturą łużycką, okresu rzymskiego i starożytności po średniowiecze. Są też osady z okresu rzymskiego i późnego średniowiecza oraz cmentarzyska okresu rzymskiego i późnego średniowiecza, a także cmentarzysko ciałopalne kultury łużyckiej epoki brązu.

Krajobraz

Miejscowość o zwartej zabudowie położona na płaskim terenie, w krajobrazie otwartym, jedynie od strony południowej otacza ją las.

Rozplanowanie

Cybinka o planie wielodrożnicy, położona przy głównej drodze prowadzącej z Krosna Odrzańskiego do Słubic. W latach 1902-1909 poprowadzono tu kolej. W drugiej połowie XX wieku do Cybinki przyłączono dawny przysiółek Bełcze o planie ulicówki.

Dominanty

Wewnętrzną dominantą wsi jest kościół wzniesiony w latach 1784-1786, przebudowany i przedłużony ku wschodowi w 1866 roku. Założony na planie wydłużonego prostokąta z kwadratową wieżą od zachodu z zakrystią od pomocy i kruchtą od południa. Bryła kościoła zamknięta dachem dwuspadowym, krytym ceramiczna dachówką karpiówką. Wieża zwieńczona hełmem z latarnią. Elewacje tynkowane, wieloosiowe o dwóch poziomach okien. Wśród zabudowy wyróżnia się także zespół młyński z 1900-1910 roku położony w północno zachodniej części Cybinki. W skład zespołu wchodzi młyn, tartak i budynki gospodarcze. Młyn to budynek czterokondygnacyjny, zamknięty niskim dachem. Kondygnacje, o elewacjach ceglanych, podkreślone gzymsami. Otwory okienne prostokątne. Przy budynku stoi cylindryczny komin. Pozostałe budynki parterowe i dwukondygnacyjne, zamknięte dachem jednospadowym i dwuspadowym o elewacjach ceglanych i tynkowanych. Zabudowa Cybinki posiada duży zespół domów z XIX wieku i początków XX wieku. Zabudowa usytuowana przy wspólnej linii rozgraniczeń i nieco zróżnicowanej linii zabudowy. W pewnych partiach budynki tworzą pierzeję uliczną o charakterze miejskim. Starsze domy o rozluźnionej zabudowie z reguły parterowe o dwuspadowych dachach kryte ceramiczną dachówką karpiówką. Elewacje, w większości tynkowane, wieloosiowe o skromnym detalu architektonicznym w formie opaski lub gzymsu. Bogatsze elewacje charakteryzują obiekty pochodzące z 3-4 ćwierci XIX wieku. Wzbogacone są detalem architektonicznym eklektycznym bądź secesyjnym. Wiele jest budynków dwukondygnacyjnych, ustawionych kalenicowo. W pierwszej ćwierci XX wieku wzniesiono szkołę i stację kolejową. Dawny przysiółek Bełcze włączony w obręb miasta Cybinka, to zabudowa zwarta szczytowa pochodząca w większości z pierwszej ćwierci XX wieku usytuowana przy wspólnej linii rozgraniczeń i nieco zróżnicowanej linii zabudowy. W pierwszej połowie XX wieku powstało osiedle leśników składające się z budynków o wysokich dachach krytych dachówką ceramiczną. Elewacje krótkie, tynkowane pozbawione detalu architektonicznego.

Zieleń

Na początku XIX wieku, wraz z budową pałacu założono ogród barokowy, który przekształcono w połowie XIX wieku jako park krajobrazowy, przy zachowaniu elementów barokowych. Park powiększono w XX wieku w kierunku zachodnim łącząc go z lasem. Po II wojnie światowej, w dużej części parku, założono cmentarz oficerów Armii Radzieckiej. W parku, gdzie występuje 54 gatunki drzew i krzewów, jest 16 drzew o charakterze pomnikowym: dęby, lipy, jedlice Dongllasa, świerki, wiąz szypułkowy i sosna wejmutka. Zielenią komponowaną są także cmentarze. Najstarszym cmentarzem Cybinki jest cmentarz przykościelny, który założyli ewangelicy w XVIII wieku na planie prostokąta, zakończonego półkoliście. Wprowadzono wówczas lipy i tuje. Wolnostojące nagrobki datują się na pierwszą połowę XX wieku. Drugim cmentarzem był cmentarz ewangelicki założony w pierwszej połowie XX wieku, w centrum Cybinki, przy głównej drodze do Krosna Odrzańskiego. Na cmentarzu stoi kaplica. Pojedyncze wolnostojące nagrobki i nagrobki przyścienne pochodzą z pierwszej połowy XX wieku. Przy szosie prowadzącej z Cybinki do Gubina po 1945 roku założono cmentarz żołnierzy Armii Radzieckiej, na planie kwadratu wprowadzając topole i wierzby płaczące. Mogiły zaznaczone wolnostojącymi nagrobkami.

Stan zachowania

Dawna wieś, w ciągu wieków rozwinęła się w wielodrożnicę. Na tym planie wyrosły takie dominanty jak kościół, zespół pałacowo-parkowy, który zdegradowano rozbierając pałac i oficynę, a wprowadzając do parku dysharmonizujący, współczesny budynek. Układ parku także uległ zniekształceniu. Zarówno w przestrzeń historyczną jak i na obrzeżach wprowadzono współczesną zabudowę odbiegającą formą od historycznej zabudowy. Jedynie kościół i zespół młyński, a także szereg budynków mieszkalnych zachowała swoje wartości kulturowe. Z zieleni komponowanej swoje historyczne układy i starodrzew zachowały oba cmentarze. Zachowały się nieliczne fragmenty nagrobków. W lepszym stanie znajdują się nagrobki zaadaptowane dla pochówków wyznania rzymsko-katolickiego na cmentarzu założonym w pierwszej połowie XX wieku, który to cmentarz służy dla tego wyznania. W dobrym stanie znajdują się cmentarze Armii Radzieckiej.

Znaczenie kulturowe

Wśród licznych stanowisk archeologicznych na uwagę zasługuje cmentarzysko kultury łużyckiej epoki brązu. Mimo utraty wielu cennych elementów kompozycyjnych, w miejscowości zachowało się wiele historycznej zabudowy o dużych wartościach kulturowych jak kościół, czy zespół młyński, a także szereg budynków, które należy objąć ochroną. Ochroną konserwatorską objęto kościół i park, które wpisano do rejestru zabytków.