Koźla

Opis

Koźla to malownicza wieś w gminie Świdnica. Chociaż pierwszym znanym źródłem, w którym została wymieniona jest spis podatków należnych biskupowi głogowskiemu, z majątków ziemskich w diecezji z 1305 roku, z innych źródeł wynika pośrednio, że Koźla istniała już w pierwszej połowie XIII wieku, a konkretnie przed rokiem 1251.

Z zapisu wynika, że do wioski Koźla rościł sobie prawa bliżej nie określony książę Konrad, który sprawował funkcję kanonika w Lubrzu. Otóż takie prawa mogły zostać nabyte tylko w stosunku do miejscowości, które powstały przed rokiem 1251, kiedy to między biskupstwami Wrocławia i Lubuszu doszło do porozumienia w sprawie spornych dziesięcin.

Interesująca jest opisana wielkość użytków rolnych Koźli (40 włóki), świadcząca o dość intensywnym zagospodarowaniu tego obszaru w porównaniu chociażby z sąsiednimi miejscowościami, jak np. leżącą nieopodal Świdnicą – 24 włóki, albo podzielonogórskimi Łężycami – 16 włók, czy Raculą - 17 włók. Biorąc pod uwagę stosowane wówczas sposoby uprawiania roli, taki rozległy obszar upraw nie mógł powstać w krótkim czasie. Potrzebne były do tego długie dziesięciolecia żmudnej pracy, jeśli nie wieki całe. Biorąc pod uwagę chociażby to jedno kryterium Koźle należy zaliczyć do wiosek o najstarszym w tym rejonie rodowodzie, obok takich wsi jak Słone, czy Letnica. Być może jej początki sięgają czasów osadnictwa słowiańskiego na Środkowym Nadodrzu, a więc wczesnego średniowiecza, a nawet epoki jeszcze dawniejszej, o czym świadczą bardzo liczne stanowiska archeologiczne wokół wioski.

Na mapach archeologicznych Koźla należy do obszaru 63-12, wyjątkowo interesującego ze względu na bogate i różnorodne osadnictwo, usytuowane w ciekawym pod względem morfologicznym terenie. Jest to strefa bezpośredniego przejścia Wału Zielonogórskiego w Pradolinę Barycko – Głogowską. W rejonie Koźla zlokalizowano ogółem 44 stanowiska archeologiczne.
Koźla to miejsce z niezliczoną liczbą obiektów zabytkowych. Chociażby Kościół parafialny pw. św. Jadwigi z XIV wieku czy murowany dwór z końca XVII wieku, rozbudowany w wieku XIX.

Nie jest znana data budowy Kościoła pw. św Jadwigi, ani nazwisko jego fundatora. Najprawdopodobniej powstał w XIV wieku. Zachowany do dnia dzisiejszego Kościół jest budowlą murowaną z prezbiterium zamkniętym prostą ścianą. Od zachodu góruje nad nim wieża z kruchtą w przyziemiu. Od strony północnej przybudowano zakrystię i kaplicę. Naroża wieży i prezbiterium oszkarpowano uskokowymi, ukośnymi przyporami. Nad prezbiterium i nową rozpięto dachy dwuspadowe, a nad przylegającymi od północy aneksami – pulpitowe. Wieżę wieńczy murowany hełm w formie iglicy z obejściem wokół niej zabezpieczonym murowaną balustradą. Elewacje kościoła posiadają skromny wystrój architektoniczny ograniczający się do profilowanego gzymsu wieńczącego, neogotyckich obramień okien i nadwieszonego na kroksztynach zwieńczenia wieży w formie szerokiego pasa ograniczonego profilowanymi gzymsami i ozdobionego okrągłymi wnękami. Na szczególną uwagę zasługuje ceglany uskokowy portal w przyziemiu wieży. Może on wskazywać na wcześniejsze powstanie budowli tj. na 2 poł. XIII wieku, wykazuje analogie z rozwiązaniami stosowanymi w romańskich kościołach np. w Szprotawie, Iławie. Salowe wnętrze łączy sie z prezbiterium szerokim zamkniętym półkoliście łukiem tęczowym. Podobnie komunikuje się ono z kaplicą północną. Szerokim odcinkowo zamkniętym łukiem otwiera się do kruchty podwieżowej. Nawa i prezbiterium nakryte są stropem. W kruchcie zachowało się sklepienie kolebkowe, a w kaplicy – odcinkowe.

Drewniany chór zachodni, wsparty na dwóch słupach “ozdobiono" drewnianymi płycinami. Z dawnego wyposażenia kościoła przetrwały m. in. dwa ołtarze neogotyckie z 1816 roku, XVIII – wieczny obraz nieznanego autora przedstawiający św. Annę Matkę z córką Marią i obraz św. Józefa z 1906 roku pędzla Wilhelma Thiela. Na wieży kościoła zawieszono dwa dzwony: większy o wadze 23 cetnarów (1150 kg) z napisem “O, królu chwały Bożej, przybądź w pokoju” z roku 1510, oraz mniejszy, ważący 7 cetnarów (350 kg), opatrzony napisem “Chwała Panu, Bogu w trójcy jedynemu” z roku 1677. Neogotycki ołtarz główny ufundował w 1907 roku proboszcz Henschke. Przedstawia on św. Jadwigę między figurami Najświętszego Serca Pana Jezusa i Niepokalanego Serca Najświętszej Panny Marii. Z dawnego barokowego ołtarza, który został zniszczony przez pożar, pozostała jedynie wnęka między postaciami św. Agnieszki i św. Jana Nepomucena, stojącymi w dobudowanej od północy kaplicy. 

Źródło:
Publikacje
Stowarzyszenie Przyjaciół Gminy Świdnica
www.swidnica.zgora.pl
Zdj. Dwór w Koźli, źródło: Wikipedia.org, udostępnione na licencji GNU w wersji 1.2 lub nowszej
zdjęcia w galerii: Jaromir Gąsiorek