Mury Obronne Kożuchowa

Opis

 

  Obwarowania Kożuchowa składały się niegdyś z dwóch pierścieni murów. Pierwszy pas fortyfikacji tworzył średniowieczny mur obronny uzupełniony o kilkanascie baszt i bram. Drugi, zewnętrzny obwód umocnień miejskich stanowiła fortyfikacja bastejowa wybudowaną w obawie przed najazdem Turków, który ostatecznie nie nastąpił.
  Pierwotny, wewnętrzny pas powstał prawdopodobnie w ostatnim dwudziestoleciu XIII wieku lub też w pierwszej ćwierci XIV wieku. Na tego rodzaju chronologiczne uplasowanie budowy owych obwarowań mogą wskazywać analogie do innych miast Dolnego Śląska (np. Szprotawa). Pierwsze umocnienia miejskie
Kożuchowa składały się z prostego, kurtynowego muru obronnego. Był on wyposażony w kilkanaście baszt w formie wykuszu.
  Do budowy murów jako budulca używano polnych kamieni o dość regularnych, zaokrąglonych kształtach. Układano je warstwami grubości kilkudziesięciu centymetrów, a następnie oddzielano, w celu wyrównania, drobniejszymi, płaskimi łupkami granitowymi. Zaprawę stanowiło niezwykle wytrzymałe, dzięki wieloletniemu lasowaniu, wapno i gdzieniegdzie ruda darniowa.
Wysoki na ponad 8 metrów i grubości od ok. 1,5 do ok. 2,0 metrów mur był prawdopodobnie zaopatrzony w 12 baszt. Do dzisiejszej pory zachowały się pozostałości po siedmiu basztach. Budowle te były postawione na planie prostokąta (wym. ok. 9,0 x 4,5 m), a odległość między nimi wynosiła od ok. 48,5 do 58,0 metrów. Baszty posiadały do 3 kondygnacji, przy czym wewnętrzne pomosty były wykonane z belek drewnianych. Komunikację pomiędzy poszczególnymi kondygnacjami zapewniały drewniane drabiny. Przejścia między basztami umożliwiał biegnący wzdłuż wewnętrznej części murów obronnych ganek. Ganek usytuowano na uskoku górnej partii muru lub też do niego przylegał. Był on zbudowany z drewna (dodatkowo podparty belkami). Dochodził do przedostatniej z trzech kondygnacji baszty.
  Same baszty były wyższe od murów obronnych. Ich układ wskazuje, że od wewnątrz były otwarte (jest to tzw. wykusz). Budowle te zwieńczono drewnianą hurdycją, co umożliwiało skuteczny ostrzał nieprzyjaciela.
  Do miasta można było wjechać przez trzy bramy:krośnieńską, żagańską oraz głogowską, skupiające w rynku miejskim trakty handlowe z Krosna, Żagania, Głogowa i Wrocławia. Warto nadmienić, że u badaczy, historyków funkcjonuje pogląd o możliwości istnienia także czwartej bramy, zwanej szprotawską. Prawdopodobnie bramy były budowlami piętrowymi (posiadały 2 - 3 kondygnacje), pilnowanymi przez strażników rezydujących na piętrze. Przejazd na parterze musiał być zabezpieczony dość ciężkimi i porządnie okutymi żelazem drewnianymi wrotami. Analizując obwarowania w innych miastach możemy przypuszczać, że bramy kożuchowskie były prostokątne lub kwadratowe. Możliwe jest także zwieńczenie ich dwuspadowym lub czterospadowym (np. mansardowym) dachem.            Uzupełnieniem systemu obronnego była fosa mokra, obiegająca miasto od bramy głogowskiej do krośnieńskiej (obecnie odcinek najlepiej zachowany) i następnie do zamku. Dalej jej funkcje zastępowały bagna, po których współcześnie ślady są mizerne. Szerokość fosy dochodziła miejscami aż do 22 metrów! Po jej zewnętrznej części piętrzy się nieźle zachowany wał ziemny (tzw. przeciwstok), który niegdyś mógł mieć nawet ponad 6 metrów wysokości, a dzisiaj w najwyższym swoim punkcie przekracza 4,7 metra. Przez fosę, na wysokości bram, przerzucone były mosty o drewnianej konstrukcji. Prawdopodobnie dodatkową ochronę zapewniały drewniane mosty zwodzone, które znajdowały się tuż przy budynkach bramnych. 
 

 

 

Wał, fosa i pierwotny pas obwarowań spełniały swoje zadanie jedynie do XV stulecia, kiedy to coraz powszechniej, zarówno w oblężeniu jak i w obronie oraz na polach bitewnych, zaczęto używać armat.
  Na ten czas przypada powstanie drugiego pierścienia murów o już nieco innym charakterze. Naokoło miasta wybudowano wówczas umocnienia bastejowe. Obecny stan zachowania fortyfikacji bastejowych jest niestety gorszy od pasa wewnętrznego. W swoich najwyższych punktach mur nie przekracza wysokości 2,5 metra, a jego szerokość oscyluje w granicach: 0,7 - 1,2 metra. Również tę część obwarowań zbudowano z kamieni polnych i usytuowano go równolegle do pierwszego pierścienia umocnień średniowiecznych. Dzięki tym fortyfikacjom możliwe stało się wprowadzenie do obrony nowej broni - artylerii. Na wysokości baszt pierwszych obwarowań zbudowano basteje o długości 8 metrów i średnicy 7,3 metra. Najlepiej zachowana basteja ma wysokość 4 metrów (mierząc od poziomu gruntu), przy czym w górnej części jest ona wykończona blankami. Półkoliste basteje stały się skutecznym czynnikiem odpierającym przeciwnika. Ich kształt, defensywna funkcjonalność umożliwiały ostrzeliwanie w trzech kierunkach: na boki i na wprost.
  Budowa drugiego pasa obwarowań wprowadziła zmiany w regulacji fosy i zmusiła Kożuchowian do przebudowy starych bram. Nowy pas fortyfikacji zaopatrzono również w bramy, od których poprowadzono mur poprzeczny tworzący tzw. szyję bramną. Nad fosą był przerzucony arkadowy most.
  Jak rzeczywiście wyglądała całość umocnień? Trudno jest to dzisiaj stwierdzić bez przeprowadzenia stosownych badań i studiów. Jedyna zachowana budowla bramna, tj. brama krośnieńska, ze względu na swoją oryginalność i nietypowość nie może być brana pod uwagę jako przykład dla całego systemu bramnego Kożuchowa.
  Z biegiem czasu obwarowania średniowieczne traciły na znaczeniu. Ich funkcje podupadały, a coraz mniejsza przydatność ujawniła się przede wszystkim w okresie wojny trzydziestoletniej (1618 - 1648). Kresem dla wspaniałości fortyfikacji miejskich Kożuchowa była decyzja rajców nakazująca rozebranie murów w celu odbudowy zniszczonych po pożarze (w 1764 r.) domów. Od tamtej pory trwa ciągła, choć stopniowa, dewastacja związana głównie z zagospodarowaniem obwarowań przez mieszkańców.
                                                                +DANTE+

Wykorzystano:
1. Bogdanowski J., Architektura obronna w krajobrazie Polski. Od Biskupina do Westerplatte, Warszawa-Kraków 1996.
2. Kowalski S., Muszyński J., Kożuchów, Poznań 1959.
3. Kowalski S., Muszyński J., Kożuchów, w: Studia nad początkami i rozplanowaniem miast nad Środkową Odrą i Dolną Wartą, t. 2, Zielona Góra 1967.
4. Kowalski S., Muszyński J., Kożuchów. Zarys historii, Kożuchów 1995.
5. Losse K., Mury obronne w Kożuchowie, P.P. Pracownia Konserwacji Zabytków, Pracownia Dokumentacji Historycznej, Szczecin 1964.
6. Zdjęcia udostępniło Biuro Promocji Urzędu Miejskiego w Kożuchowie.

Zobacz więcej:


Zamek książęcy w Kożuchowie. wzniesiony  został na miejscu dawnego grodu, w północno- zachodniej części miasta, na przełomie XIV i XV w., przez Piastów głogowskich. Składał  się on z murów kurtynowych otaczających prostokątny  dziedziniec, wolno stojącej, kwadratowej wieży w  jego południowo-zachodnim narożniku oraz prostokątnego, piętrowego budynku mieszkalnego, przylegającego do wschodniego muru....


Kożuchów. Kożuchów leży w południowej części województwa lubuskiego i należy do najstarszych miast Środkowego Nadodrza. Prawdopodobnie we wczesnym średniowieczu istniał tu ogród, który wchodził w skład państwa plemiennego Dziadoszan. Kożuchów był najprawdopodobniej jednym z dwudziestu grodów dziadoszańskich, wymienionych przez tzw. Geografa Bawarskiego...