Podbrzezie Górne

Opis

Podbrzezie Górne (niem. Ober Siegersdorf) – wieś położona w województwie lubuskim, w powiecie nowosolskim, w gminie Kożuchów.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zielonogórskiego.

Historia

Wieś powstała zapewne w czasie funkcjonowania kasztelanii w Kożuchowie. Niewykluczone, że położona blisko miasta miejscowość była jedną z wsi służebnych, których mieszkańcy świadczyli usługi na rzecz grodu (zamku). Prawdopodobnie już
w średniowieczu wykształciły się dwie części wsi - dolna i górna.
Podbrzezie Dolne rozwinęło się przy starym trakcie do Głogowa, Górne natomiast - przy drodze do Żagania. Na przestrzeni wieków wieś wielokrotnie zmieniała właścicieli, a obie jej części podlegały podziałom na mniejsze majątki. Pierwsze wzmianki o Podbrzeziu pojawiły się w 1295 r., właścicielem wsi był wtedy burgrabia (kasztelan) kożuchowski Dietrich von Pesna. Własnością kasztelanów (później starostów) kożuchowskich pozostawało Podbrzezie prawdopodobnie do połowy XIV w. W tym czasie doszło zapewne do wydzielenia w części wsi własności zamkowej (lenno zanikowe), pozostała stanowiła własność prywatną (rycerską) - w 1349 r. część Podbrzezia znajdowała się w rękach żagańskiego mieszczanina Petera Unglowbe. Od tej pory coraz częściej jako właściciele Podbrzezia występowali przedstawiciele bogatego patrycjatu. W 1405 r. swoje dobra w obu częściach wsi posiadał Johann Frankinfurd, potem kożuchowscy mieszczanie - Niclos Lindener i Barusch Drepler (1421 r.). Na początku XV w. część Podbrzezia Dolnego znajdowała się w posiadaniu rodziny rycerskiej von Unruh. Po śmierci Paula Unruha (ok. 1480 r.) własność rycerska przeszła na spokrewnionych z nim mieszczan kożuchowskich Sigismunda i Kaspra Ludwigów, którzy wkrótce sprzedali majątek miastu. W 1517 r. wymienia się, jako właściciela lenna zamkowego, Hansa von Rechenberga. W rękach tego rodu wieś pozostawała do początków XVII w. W 1609 r. Podbrzezie Górne i część Dolnego zakupił Johann Georg von Stensch (dzierżawca kożuchowskie-go zamku), który na terenie majątku wzniósł murowany dwór. W tym samym czasie w innej części Podbrzezia Dolnego znajdował się folwark Schönborn, którego właścicielem był cesarski radca Georg von Schönborner. W latach 1637-1638 gościł u niego słynny głogowski poeta i dramatopisarz Andreas Gryphius. W XVIII w. obydwa majątki w Podbrzeziu Dolnym i Górnym zmieniały właścicieli. Około 1708 r. majątek górny
i część dolnego zakupił Hans Ernst von Kalckreuth - nowy właściciel był wachmistrzem saskiego pułku piechoty na służbie króla Polski Augusta II. Około 1780 r. rodzina von Kalckreuth wzniosła w Podbrzeziu Dolnym okazały barokowy pałac, przy którym założono rozległy park krajobrazowy. Za rządów Kalckreuthów nastąpił rozwój majątku ziemskiego w Podbrzeziu Dolnym; w roku 1791 wzmiankowano pałac, dwa folwarki, karczmę, 8 gospodarstw kmiecych, 12 zagrodniczych, 19 komorników oraz 5 młynów (2 wodne i 3 wiatraki), zamieszkiwało 355 osób.

W rym czasie w przynależnym do Kalckreuthów Podbrzeziu Górnym znajdowały się 2 folwarki, szkoła, 10 gospodarstw kmiecych, 29 zagrodników, 24 komorników, 4 młyny wodne i wiatrak - 414 mieszkańców. Drugi majątek ziemski w Podbrzeziu Dolnym do 1790 r. znajdował się w rękach rodziny von Stentsch, później von Böhme. W 1791 r. posiadłość obejmowała siedzibę pańską (przebudowany w XVIII w. dwór), 2 folwarki, szkołę, gospodę, 8 gospodarstw kmiecych, 20 zagrodniczych, 13 komorniczych, ponadto 4 młyny wodne i wiatrak - 302 mieszkańców. W 1815 r. dobra zakupiła rodzina von Schwerdtfeger, której przedstawiciele do 1945 r. prowadzili na terenie majątku inwestycje. W II połowie XIX stulecia przebudowano i zmodernizowano zabudowę folwarku, pracami budowlanymi objęto również siedzibę właścicieli. W roku 1844 w przynależnej do majątku części Podbrzezia Dolnego znajdowały się 52 domostwa, ponadto 3 folwarki, gorzelnia, browar, młyn wodny i 5 wiatraków (380 mieszkańców). Do majątku rodziny von Kalckreuth należał folwark, gorzelnia, młyn wodny i 6 wiatrowych oraz olejarnia (zamieszkiwało 423 osoby w 53 domach). Dobra w Podbrzeziu Górnym obejmowały 2 folwarki (Hölle- i Mühlvolwerk), 4 młyny wodne, 5 wiatraków, 2 gorzelnie, cegielnię - wieś posiadała swoją szkołę ewangelicką (496 mieszkańców i 71 domów). Ponadto, we wsi znajdowało się 5 wolnych gospodarstw chłopskich.

W 2 połowie XIX w. majątek ziemski w Podbrzeziu Górnym został rozparcelowany. Na początku XX w. obie części Podbrzezia zostały terytorialnie wchłonięte przez rozwijające się miasto Kożuchów. Zachowały jednak swoją odrębność administracyjną. Ostatnimi właścicielami obu majątków w Podbrzeziu Dolnym byli graf Eberhard von Kalckreuth oraz Hilda i Max Schwerdtfeger. Po 1945 r. pałac Kalckreuthów uległ zniszczeniu (po splądrowaniu przez wojska radzieckie obiekt spłonął). Ruiny budowli rozebrano na początku lat 50. XX w. Obecnie tylko fragment fasady budynku i park przypomina o istnieniu założenia pałacowego. Dwór Schwerdtfegerów zachował się do chwili obecnej - po wojnie mieściły się w nim biura Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Jeszcze na początku XX stulecia nastąpił rozwój terytorialny obu wsi. Zabudowa Podbrzezia Dolnego rozwijała się wzdłuż drogi do Nowej Soli (ul. Nowosolna), Podbrzezie Górne wzdłuż drogi do Żagania. W latach powojennych folwarki w obu wsiach przejęło Państwowe Gospodarstwo Rolne
w Kożuchowie, do końca lat 50. zabudowania przy folwarkach w Podbrzeziu Górnym nosiły odrębne nazwy - Młyńczyska i Dybów. PGR Kożuchów funkcjonował do lat 90. XX stulecia, później część nieruchomości przejęli prywatni przedsiębiorcy. Uruchomiony w Podbrzeziu Dolnym jeszcze w latach 30. zakład drzewny - parkieciarnia, ponownie rozpoczął produkcję w 1946 r. i kontynuuje ją do dzisiaj.
W latach 60. w pobliżu cmentarza komunalnego w Podbrzeziu Dolnym założono cmentarz wojenny, na który przeniesiono prochy poległych w 1945 r. żołnierzy radzieckich i żołnierzy polskich, zmarłych w szpitalu dla jeńców w Kożuchowie.
W obu wsiach wzniesiono szereg nowych zabudowań mieszkalnych i gospodarczych.

W 2002 r. w Podbrzeziu Górnym mieszkało 217 osób.

 

Źródło informacji: http://www.turystyka-powiat-nowosolski.info.pl/index.php?title=Podbrzezie_G%C3%B3rne