Smogóry

Opis

Wieś znajduje się na obszarze historycznej Ziemi Lubuskiej, która do 1249r. pozostawała pod władzą książąt piastowskich. Do 1873 r. w pow. torzymskim, którego stolicą (z wyjątkiem lat 1810-53) było Ośno, następnie w pow. zachodniotorzymskim z siedzibą w Ośnie, a od 1904 r.- w Rzepinie. Po 1945 r. w pow. rzepińskim z siedzibą w Słubicach, w 1958r. przemianowanym na słubicki. Prawdopodobnie w tym samym czasie Smogóry wraz z gromadą Ośno zostały przyłączone do powiatu sulęcińskiego, w granicach którego wieś pozostawała do 1975 r. Przed 1945 r. Smogóry były samodzielną gminą wiejską. Po wojnie były gromadą w zbiorczej gminie wiejskiej Ośno, a od 1955 r. do co najmniej 1958 r.- siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej. Po zniesieniu odrębnej gromady Smogóry przyłączono jako sołectwo do gromady, a od 1973 r. – gminy w Ośnie. Według wielu historyków Smogóry miały należeć do 10 wsi, które komes Mroczek nadał w 1244 r. wraz z Sulęcinem templariuszom. Choć wieś niewątpliwie z rodowodem co najmniej XIII- wiecznym, pierwszy raz została odnotowana z nazwy ok. 1405 r. w „ Registrum ecclesie Lubucensis dyocesis", czyli opisie biskupstwa lubuskiego. Tam wystąpiła w formie Smogarya – jak czyta E. Mucke, względnie Smagaria vel Smagarya – jak odcyfrowywali inni. W 1438 r. zapisano Smagarie , 1446 r.-Smagarye, 1461- Smagarei, 1471 – Smagarey, 1809 r. Schmagorey, taką też formą posługuje się jeszcze Mucke. Niemiecki onomasta rekonstruuje słowiańską nazwę w brzmieniu „Smogorja" i tłumaczy jako „siedzibę nad torfowiskiem albo przy kopalni torfu", gdyż nazwa pochodzi od „pomorsko – polsko – serbskiego" słowa „smogor", które oznacza torf. Wydawca Kodeksu Dyplomatycznego Wielkopolskiego rekonstruował nazwę jako „Smogorzewo". KUNM przyjęła formę Smogory, zalecając przymiotnik smogorski. W takim też brzmieniu wieś występuje w informatorach i schematyzmach z lat 40, a na mapach nawet na początku lat 80. Inną etymologię dostrzegają pisarze baśni. 4.11.1937 r. władze hitlerowskie zmieniły niemiecka nazwa wsi na Treuhofen. Można to przetłumaczyć jako „wierny dwór", choć nie da się wykluczyć innego znaczenia. Na pocz. XV w. właścicielami wsi byli von Winnig i von Oynitz, jak również „Slabendorf". W rejestrze zamkowym z 1461 r. rodzina von Schlabendorf posiadała większą część wsi i wkrótce stała się wyłącznym właścicielem. Jednakże już w 1471 r. Smogóry należały do Güntherów, mieszczan z Frankfurtu, wraz z sądownictwem wyższym i niższym oraz lennem kościelnym. W 1536 r. lenno w Smogórach otrzymał Hartwig von Ilow na Wyskoku. W posiadaniu tej rodziny wieś, podzielona na dwie siedziby rycerskie, pozostawała przez dwa i pół wieku. W 1676 r. właścicielami Smogór byli Kaspar von Ilow żonaty z Barbarą Heleną z domu von Schmulken i Haino Friedrich von Ilow, w 1693 r. – Friedrich von Ilow, natomiast 1715 r. mieszkali tu po sąsiedzku dwaj kuzyni: Anton Christoph von Ihlow i Kaspar Hartwich von Ihlow, który jeszcze przed 1718 r. przekazał swą część synowi, ppor Dietrlefowi Ottonowi v.I. Po roku 1785, kiedy wygasła bezpotomnie męska linia von Ihlow, wieś i majątek przeszły w ręce Friedricha Gottloba von der Ostena. Rodzina ta posiadała Smogóry jeszcze na pocz.XIX w. W 1836 r. właścicielem majątku był von Schütz, dyrektor do spraw ziemiaństwa, który posiadał jednocześnie Radzików. Jego córka Barnime (zm. w 1842 r.) wyszła za mąż za hrabiego Hermana von Hasligena, który w 1840 r. odziedziczył oba majątki. W 1849 r. Hasligen oddał majątek w dzierżawę na 18 lat. Jednakże już po roku, w 1850 r. majątek Smogór kupił Bernnard Carl Bohtz, późniejszy landrat (starosta) powiatu zachodnio - torzymskiego. W końcu posiadłość przeszła na rodzinę Egler. We wsi były dwa pałace, położone po obu stronach drogi wiejskiej. W obu znajdowały się piwnice z XVII w. Posiadłość miała status majątku rycerskiego. Do końca lat 20. istniał podział na gminę wiejską i obszar dworski, który obejmował 68% gruntów wsi. W 1809 r. do pana von der Osten z Smogór należało 18 kolonistów z Krzyszczyny (ob. gmina Bogdaniec). W 1471 r. wieś Smogóry dostarczała Güntherom XXI kop dochodu rocznie. W 1718 r. majątek tworzyło 14 łanów rycerskich, 20 łanów chłopskich i 7 zagrodniczych. W 1850 r. majątek Smogór obejmował 4493 morgi (1147 ha), w tym 3140 mórg gruntów ornych (70%), 21 mórg łąk (0,5%), 134 pastwisk (3%). Majątek posiadał jeszcze 61 mórg łąk „in Maryland", czyli w Mariankach vel Żyrosławicach nad Wartą. Lasy (p.11) stanowiły 26 % powierzchni. Gdy w 1849 r. majątek wydzierżawiono, roczny czynsz wyniósł 3250 talarów. W 1913 r. do dworu należało 1137 ha.
Wieś ulicówka. Z wielkości wsi, określonej dopiero na początku XV w., ale charakterystycznej dla skolonizowanych przez osadników niemieckich w XIII w. niemieccy historycy wysuwają wniosek, iż również Smogóry zostały w XIII w. przeniesione na prawie niemieckie. Według opisu biskupstwa z 1405 r. wieś liczyła 64 łany, z czego 4 łany należały do proboszcza. W 1718 r. 56 łanów metrykalnych przeliczono na 53 realne. Do gminy wiejskiej należało wtedy już tylko 20 łanów chłopskich i 1 zagrodniczy. W 1913 r. gmina wiejska obejmowała 546 ha. 56 łanów dawało maksymalnie 28 gospodarstw chłopskich. W 1718 r. było we wsi jednak tylko 15 chłopów, z których jeden miał 3 łany, czterech po 2, a dziesięciu po 1 łanie. Łan zagrodniczy należał do młynarza. Na pocz. XIX w. wieś liczyła już tylko 5 chłopów, 10 zagrodników, 2 chałupników i 4 komorników; obejmowała tez kowala, młynarza i leśniczego. W 1939 r. spisano tu 155 gospodarstw domowych.

Na terenie Smogór występowały stosunkowo bogate złoża węgla brunatnego, powstałego w okresie mioceńskim i mającego ok. 45-50% zwęglenia. Złoża te tworzyły na głębokości przeszło 40 m rodzaj soczewek grubych na 2- 3 m. Węgiel był jednak kruchy i w czasie transportu stracił na wartości, dlatego pobliżu kopalni wybudowano brykieciarnię, do której urobek z szybu transportowano kolejka linową. Kopalnia „Oskar” w Smogórach uruchomiona została w 1855 r. Znajdowała się ok.2 km na zach. od wsi, w okolicy kolonii Wysokie Dęby (Maciążki). W 1945 r. kopalnia zalana została wodą, 80% urządzeń zostało zniszczonych. W 1946 r. uruchomiono ją ponownie. W latach 50 zatrudniała 200 robotników i należała do Zjednoczenia Przemysłu Węglowego w Żarach. Choć w 1950 r. Stanisława Zajchowska oceniała iż „zapas węgla jest jeszcze znaczny i jakość dobra”, kopalnię niebawem zlikwidowano.

Źródło:www.osno.pl