Słone leży na starym trakcie łączącym przeprawę na Bobrze w okolicy Nowogrodu Bobrzańskiego z Zieloną Górą. Oddalone jest od miasta o osiem kilometrów, zaś o trzy kilometry od najbliższej sąsiedniej wioski Buchałowa. Niegdyś do Słonego należała administracyjnie dzisiejsza część pobliskiego Wilkanowa.
Dzisiaj jest to wieś ulicowo – placowa z częściowo zatartym układem. Błędne wydaje się mniemanie, spotykane w literaturze, że pierwotnie Słone było typową łańcuchówką rozrastającą się wzdłuż traktatu. Osada rozwijała się bowiem od najdawniejszych czasów nie na leśnym karczunku, lecz wzdłuż koryta niewielkiego strumienia. Już w samym średniowiecznym kształcie musiała być zatem reliktem osadnictwa prehistorycznego. Wg W. Posadzy charakterystyczna nazwa wsi zwraca uwagę na możliwość istnienia tu w średniowieczu solanek, których eksploatacja, przy dużej wówczas wartości handlowej soli, mogła mieć istotny wpływ na rozwój sąsiedniej Zielonej Góry. Być może jakieś źródła solankowe rzeczywiście były związane z występującymi w okolicy pokładami węgla brunatnego, ich późniejsza eksploatacja jednak tego nie potwierdza. W “Dokumencie Awiniońskim” z 14.01.1376 roku wieś Słone jest wymieniona jako jedna z 17 parafii diecezji zielonogórskiej obok m. in. Letnicy, Buchałowa i Świdnicy. Słone posiadało zatem w owym czasie kościół, którego fundamenty były jeszcze od niedawna widoczne na tzw. Wzgórzu Kościelnym na północnym skraju wsi. Nie należy go mylić z miejscem, na którym stoi dzisiejszy kościół.
Z wyjątkiem zapisu z 1305 roku, że Słone stanowiło własność komesa Szenko, przez ponad 200 lat nie ma żadnej więcej informacji o właścicielach Słone. Dopiero w 1529 roku jako posiadacz wymieniony jest Balthasar von Knobelsdorff, jednocześnie właściciel Letnicy. Na liście szacunkowej okręgu zielonogórskiego z 1555 roku jako kolejny posiadacz Słonego figuruje Grabus von Nechern, którego majątek został wyceniony na 400 talarów. Wartość czynszu od jego poddanych ze Słonego oszacowano na 333 talary, podczas gdy analogiczna kwota w przypadku Buchałowa wynosiła wtedy 87 talarów. Świadczy to, że Słone było wioską znacznie liczniej zamieszkaną i zamożniejszą. Już w 1560 roku Słone wraz z Buchałowem powraca w ręce Knobelsdorff’ów. W 1605 roku jako właściciele Słonego, oszacowanego na 457 talarów wartości majątku i 467 czynszu od poddanych występują Sebastian i Christian von Schwartz. Przez kolejne 100 lat dzieje Słonego znów okrywa mrok, który rozjaśnia dopiero informacja o odziedziczeniu w 1705 roku Słonego przez Balthasara Tobiasa von Knobelsdorff. W rękach rodu Knobelsdorff Słone pozostało, aż do początku XX wieku. W roku 1900 Słone liczyło 473 mieszkańców. Około 1920 roku od Słonego dotarła elektryczność. W latach 1926/27 poprowadzono przez wieś nową szosę Wilkanowo – Henrykowo – Słone – Buchałów.
Do Słonego razem z Henrykowem należało ok. 400 ha ziemi i ok. 554 ha lasów. W 1933 roku obie miejscowości liczyły razem 632 mieszkańców. W 1871 roku została zbudowana linia kolejowa z Zielonej Góry do Krzystkowic, którą w 1904 roku przedłużono do Żar. W Słonem znajdował się przystanek. 15 lutego 1945 roku do wioski wkroczyli żołnierze sowieccy. Już w czerwcu tego roku wysiedlono część Niemców, a ostatni niemieccy mieszkańcy musieli opuścić Słone w 1948 r. Po 1945 roku do Słonego przybywali przesiedleńcy z całej Polski. Ludność napływowa trudniła się w większości rolnictwem. Wielkość przeciętnego gospodarstwa dochodziła do 5 ha. W latach 70 tych powstało we wsi Państwowe Gospodarstwo Rolne, które przyczyniło się do upadku drobniejszych rolników. Chłopi oddawali swoja ziemię w zamian za renty. Na przełomie lat 80 i 90 PGR został rozwiązany. W tym samy czasie już tylko nieliczni rolnicy posiadali własne grunty. Dzisiaj zaledwie dwóch gospodarzy uprawia rolę i hoduje bydło. Większość mieszkańców do pracy dojeżdża do pobliskich miejscowości.
Źródło:
Publikacje Stowarzyszenia Przyjaciół Gminy Świdnica
www.swidnica.zgora.pl
Węgiel Brunatny w Słone
W 1839 roku Zielonogórski kupiec C.A. Pohlenz odkrył w okolicach Wilkanowa węgiel brunatny. Złoża przemysłowe zalegały na głębokości ok. 40 m. W 1842 roku rozpoczęła wydobycie pierwsza kopalnia. Ponieważ koszty transportu były wysokie, przy dzisiejszej ulicy Krośnieńskiej wybudowano fabrykę brykietów. Cały zielonogórski przemysł przestawił się na węgiel brunatny, dzięki czemu nie było problemów ze zbytem urobku. W 1872 roku sześć kopalni zatrudniło ponad dwustu pracowników. Dzienne wydobycie sięgało 400 ton. Kopalnie zbliżały się coraz bardziej do Słonego. Zbudowano stąd kolejkę wąskotorową do brykieciarni pod Zieloną Górą. W roku 1938 w Słonem mieszkało 29 górników. W 1945 roku Kopalnia Węgla Brunatnego "Słone" i Elektrownia Okręgowa w Zielonej Górze zostały przejęte przez Zjednoczenie Energetyczne Okręgu Poznańskiego.
W 1947 roku wydobycie dzienne w kopalni "Słone" nie przekraczało 100 ton, podczas gdy zapotrzebowanie elektrowni dochodziło w okresie szczytu zimowego do 250 ton dziennie. Juz wówczas panował pogląd, że nie ma możliwości dalszego rozwoju kopalnictwa węgla brunatnego w powiecie zielonogórskim z uwagi na brak polskich górników, a przede wszystkim na brak środków finansowych na przeprowadzenie nowych wierceń w celu lokalizacji węgla. Po wojnie część personelu niemieckiego elektrowni i kopalni powróciła do pracy. Ze względu na potrzebę utrzymania wydobycia węgla wstrzymano się od wysiedlenia tych osób do Niemiec. W kwietniu 1948 roku w kopalni "Słone" było zatrudnionych 76 osób, w tym 32 Polaków i 44 Niemców. Spośród polskich pracowników jedynie dwie osoby posiadały wysokie kwalifikacje zawodowe. W 1945 roku eksploatowane były w okolicach Słonego dwa szyby górnicze. W 1946 roku jeden z nich został zamknięty, lecz w to miejsce uruchomiono nowy.
Do kolejnej zmiany doszło w dniu 31.05.1948 roku ze względu bezpieczeństwa został wówczas zamknięty kolejny szyb, gdyż parokrotnie natrafiono w nim na kurzawkę. Eksploatacja drugiego szyby była przewidziana do 1949 roku, do czasu lokalizacji nowych miejsc wydobycia węgla. Jednak w sierpniu 1948 roku i on został zamknięty. W dniu 8 lipca 1948 roku odbyła się w Katowicach konferencja w sprawie kopalni "Słone" z udziałem przedstawiciela Ministerstwa Przemysłu i Handlu, wiceministra dr. Inż J. Salcewicza oraz przedstawicieli Wyższego Urzędu Górniczego, Centralnego Urzędu Przemysłu Węglowego, Zjednoczenia Przemysłu Węgla Brunatnego w Żarach i Centralnego Zarządu Energetyki w Warszawie.
Minister podjął na niej ostateczną decyzję o wstrzymaniu prac wydobywczych w ostatnim szybie górniczym kopalni "Słone" z dniem 01.08.1948 r. Decyzja ta umotywowana została wyczerpaniem się zapasów węgla. Pracownikom polskim umożliwiono zatrudnienie w innych kopalniach. Skorzystały z tej możliwości 4 osoby, które przeniosły się do kopalni "Maria" pod Żarami. 31.07.1948 roku przystąpiono do likwidacji kopalni "Słone". Dwa unieruchomione szyby górnicze wraz z majątkiem na powierzchni i pod ziemią, tabor i urządzenia do transportu węgla, tor kopalnianej kolejki wąskotorowej wraz z siecią jezdną, a także narzędzia, drewno kopalnia i plany dotyczące kopalni "Słone" zostały przekazane do Zjednoczenia Przemysłu Węgla Brunatnego w Żarach.
